19. yüzyılın sonlarıa doğru William Conrad Roentgen x-ışınını bulunca özellikle sağlık alanında bir çığır açıldı. Göremediğimiz dokuları ve bölgeleri daha rahat görebilme şansına eriştik. Zaman içinde diş hekimliği de bu buluştan yararlanmaya başladı ve şu an tanı ve teşhis araçlarının başında gelmekte.
Diş röntgeni, ağız bölgesini oluşturan yapıların (diş ve çene kemikleri) klinik muayenede görülmeyen kısımları hakkında fikir edinmek amacıyla X ışını yardımıyla elde edilen radyolojik görüntülerin adıdır. Diş röntgenleri tedavilere başlanmadan önce teşhis tanı ve planlama amaçlı olduğu kadar, tedavi sırası veya sonunda kontrol amaçlı da istenebilir. Günümüzde diş röntgenlerinde alınan radyasyon efektif doz olarak geçer. Efektif doz hastanın vücuduna giren ve dokularda kalan radyasyon miktarıdır. Radyasyon dozunun birimi Sievert’tir (Sv). Ağız bölgesi röntgenlerinde daha çok mikro-Sievert (μSv) kullanılır. Bütün ağız içi röntgenlerinde ALARA prensibi (As Low As Reasonably Achievable) prensibi uygulanır, yani istenen röntgen hastadan en minimal efektif doz ile alınmalıdır. Bununla beraber kurşun önlük kullanımı da önemlidir. Standart 0.5 mm kalınlığındaki bir kurşun önlük, alınan radaysyon miktarını % 95 oranında azaltacaktır. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu(TAEK) Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği’nin 10. Maddesindeki, International Comission on Radiological Protection(ICRP) ve National Council on Radiation Protection and Measurements kriterlerinde kişiler için etkin doz herhangi bir yılda 5 mSv’i (5000 μSv), ardışık beş yılın ortalaması ise 1 mSv’i (1000 μSv) geçmemesi gerektiği belirtilmiştir. Ortodonti de daha çok hangi röntgenler kullanılır? Panoramik Röntgen Her iki çenedeki tüm dişlerin, diş eti sevilerinin ve çene kemiklerinin tek bir diş filmi üzerinde 2 boyutlu olarak görülebildiği büyük boyutlu diş röntgenlerinin adı olup, diş hekimlerine çeneler üzerindeki pek çok problemi tek bir film üzerine görme fırsatı sunmaktadır. Ortodontide panoramik röntgenler, diş köklerinin durumunu görmek, eklem başı ile ilgili genel bir görüş, alveol kemik seviyesinin durumu, kist – lezyon varsa görebilmek ve eksik, gömük diş görüntülemek için kullanılır. Karma dişlenme döneminde alttan gelen dişler ve erişkin hastalarda 20 yaş dişlerinin durumu için de panoramik röntgen istenir. Panoramik röntgenlerin efektif dozu kullanılan makinelere göre 3 – 24.3 (μSv) arası değişmektedir.
Resim 1: Panoramik Röntgen
Sefalometrik Röntgen Ortodontik tedavi ve Ortognatik cerrahi planlaması için kullanılan profilden çekilmiş kafa filmi olup ortodonti uzmanları ve çene cerrahları bu filmlerden dişlerin ve çenelerin birbiriyle ilişkisini, çenelerin kafa ile ilişkisi ayrıca yumuşak dokular ile kafa kemiklerinin ilişkisini incelenmektedir. Ortodontik tedavilerin teşhisi ve planlaması için panoramik röntgen ile birlikte en önemli röntgendir. Sefalometrik röntgenlerin efektif dozu 5.1 – 5.6 (μSv) arasında değişmektedir.
Resim 2: Sefalometrik Röntgen
Anteroposterior Röntgen Daha çok ortognatik cerrahi hastaları veya iskeletsel asimetrisi olan hastalarda, asimetrinin boyutlarını görebilmek için alınan röntgendir. Anteroposterior röntgenlerin efektif dozu 5.1 – 5.6 (μSv) arasında değişmektedir.
Resim 3: Antero-posterior Röntgen
Dental volumetrik tomografi Baş-boyun bölgesi için özel olarak hazırlanmış bir tomografi cihazında elde edilen son derece detaylı 3 boyutlu görüntülemenin adıdır. Ortodontide daha çok gömük dişlerin çene kemikleri içindeki pozisyonları ve ortognatik cerrahi planlamaları için kullanılmaktadır. Diğer röntgen türlerine oranla efektif dozu daha fazladır. Bu sebeple belirli ihtiyaçlar dışında çok fazla talep edilmez. Dental tomografilerde efektif doz miktarı 11 – 674 (μSv) arası değişmektedir.
Resim 4: Dental Tomografiden bir kesit
Bunların dışında gerektiği yerde el-bilek röntgenleri, bitewing röntgenler vb. kullanılabilir. Ortalama bir ortodonti hastasından tedavisi boyunca en fazla 3-4 tane röntgen talep edildiği, tomografinin ise çoğu hastadan neredeyse hiç talep edilmediği düşünülürse, efektif doz limiti konusunda röntgenler ciddi bir sıkıntı taşımamaktadır. Yine de kafanıza takılan soruları bize sormaktan çekinmeyin! “Site içeriğinde bulunan bilgiler bilgilendirmek içindir, bu bilgilendirme kesinlikle hekimin hastasını tıbbi amaçla muayene etmesi veya tanı koyması yerine geçmez.”
